Są wciąż na mapie Polski miejsca, których na próżno szukać na turystycznych, czy podróżniczych stronach i blogach. Znajdują się wśród nich niszczejące zabytki, którym lokalne organizacje usiłują przywrócić należną im pamięć i opiekę. Takie miejsce odkryłem podczas mojego ostatniego pobytu na Roztoczu, przy okazji zwiedzania innych dostępnych turystycznie okolicznych atrakcji. Mowa o starym cmentarzu greckokatolickim w Bruśnie Nowym.
Atrakcje turystyczne znajdujące się w okolicy wsi Brusno Nowe i Stare Brusno miałem opisać w kolejnym artykule z cyklu Polska na weekend. Tak też się zapewne stanie, natomiast osobny wpis chciałem poświęcić wyjątkowemu miejscu, które zwiedziłem w trakcie prowadzonych tego dnia pracom porządkowym. O akcji tej wspominam nieco poniżej, bo to ważna i potrzebna inicjatywa (jedna z wielu) lokalnych organizacji pozarządowych. Dzięki niej byłem przy okazji pierwszym turystą, który zobaczył odsłonięte właśnie spod gęstych traw i krzewów zabytkowe pomniki i nagrobki. W efekcie możecie obejrzeć teraz pierwszą publikację zdjęć nagrobków, których spora część była do tej pory zarośnięta i niewidoczna.
Zarośnięty stary cmentarz greckokatolicki w Bruśnie Nowym
Stary cmentarz odkryty na nowo
Brusno Nowe, okolica cerkwi św. Paraskewy, sobotnie południe 25 września 2021. Dotarłem właśnie na miejsce kolejnego celu na liście atrakcji Roztocza, które miałem w planie tego dnia odwiedzić. Obchodzę cerkiew dookoła w poszukiwaniu odpowiedniego kadru, przygotowuję do lotu drona. Moją uwagę przykuwa jednak zbiorowisko samochodów zaparkowanych nieopodal i kilkunastu ludzi krzątających się wśród otoczonych polami starych drzew. Dobiegają stamtąd odgłosy spalinowych kosiarek, które oznaczają prowadzenie tam jakiś prac. Postaci ubrane w kolory kamuflażu skutecznie odciągają moją uwagę od cerkwi. Udaję się w kierunku, w którym prowadzi mnie ciekawość.
Teren prac porządkowych na dawnym cmentarzu greckokatolickim w Bruśnie Nowym
Z każdym kolejnym krokiem widać, że krzątanina odbywa się w niezwykle zorganizowany sposób. Każda z poruszających się po terenie osób realizuje jakieś zadanie. Widać w ruchu sekatory, kosiarki, piły. Wycinane są porastające cały zalesiony teren chaszcze. Dostrzegam też już wyłaniające się spomiędzy krzaków pomniki i krzyże. Wchodząc na teren prowadzonych tu prac czuję się trochę jak intruz, lecz entuzjazm skutecznie zabija opory. Zatopione w zaroślach figury patrzą tajemniczo przed siebie i kuszą. Wyciągam więc telefon i zaczynam robić zdjęcia. To jedna z tych chwil, która potwierdza, że być może czas w końcu przeprosić się z lustrzanką i wrócić do zabawy z głębią ostrości. Telefonem nie wyciągnę z tego miejsca tyle, ile bym chciał. Ten moment już się jednak nie powtórzy, szukam więc kadrów i łapię je w kolejnych klatkach.
Zarośnięty stary cmentarz greckokatolicki w Bruśnie Nowym
Po chwili zaczepia mnie przyjaźnie nastawiony Pan pytając czy przyszedłem pomóc. Nieco zmieszany odpowiadam, że jasne, jak tylko trzeba to pomogę. Znowu czuję się jak intruz. Zaczynamy rozmowę i Pan (nadzoruje prowadzone tu czynności) przybliża mi historię tego miejsca i tego co się tu obecnie dzieje. Notuję w pamięci wszystkie usłyszane informacje i wiem już w jaki sposób będę chciał choć trochę pomóc. Ten artykuł ma też i taki właśnie cel.
Nagrobki położone pod starodrzewiem lipowym
Grupa pasjonatów ratująca od zapomnienia lokalne zabytki
W trakcie rozmowy dowiaduję się, że trafiłem na stary cmentarz greckokatolicki w Bruśnie Nowym. Nekropolia jest zaniedbana, zarośnięta przez wysokie krzaki, niszczejąca w zapomnieniu – mimo, że już na pierwszy rzut oka widać, że mamy do czynienia z wartościowym zabytkiem. Należny temu miejscu szacunek i wygląd przywraca Stowarzyszenie Rozwoju Ziemi Lubaczowskiej przy współpracy z Muzeum Kresów w Lubaczowie.
Z podziwem słucham opowieści o kulisach i realiach działalności tych organizacji i instytucji. To niezwykle budujące widzieć taką pasję i zaangażowanie w lokalne inicjatywy. Członkowie zarządu, prezesi, dyrektorzy – wszyscy stają ramię w ramię z wolontariuszami do prac nad renowacją miejscowych zabytków. Pracą własnych rąk ocalają te miejsca od zapomnienia. Nie jest w obecnych czasach łatwo zachęcić lokalną społeczność do pomocy, równie ciężko pozyskać jest na takie inicjatywy fundusze. Udaje się to wyłącznie dzięki determinacji i nieocenionej działalności przedstawicieli lokalnych organizacji pozarządowych i instytucji kultury. Jeżeli tekst ten czytają mieszkańcy tamtych okolic, to gorąco zachęcam do pomocy. Warto!
Wraz z postępem pracy odkrywane są kolejne nagrobki
Dawny cmentarz greckokatolicki przy cerkwi św. Paraskewy
Co dokładnie udało mi się odkryć owego sobotniego dnia? Wciąż nie ma opracowania monograficznego tego miejsca, a znalezione w internecie opisy są bardzo skąpe. Dzięki rozmowie z przedstawicielem Stowarzyszenia Rozwoju Ziemi Lubaczowskiej oraz informacjom otrzymanym od Kustosza Muzeum Kresów w Lubaczowie, zebrałem poniżej kilka historycznych danych na jego temat. Muzeum, które zainteresowane jest przejęciem cmentarza i włączeniem go do pobliskiego Zespołu Cerkiewnego, prowadzi tam obecnie badania terenowe. Być może już pod koniec października pojawi się więcej informacji na temat odkrywanej na nowo nekropolii.
Efekty prac porządkowych na terenie cmentarza
Nekropolia różnych religii
Na terenie liczącego 0.27 ha powierzchni cmentarza znajdują się 72 nagrobki pochodzące głównie z przełomu XIX i XX w., najstarszy z nich z 1838 r. Teren cmentarza porośnięty jest starodrzewem lipowym. Spoczywają tu przedstawiciele trzech wyznań, odnajdziemy tu m.in. charakterystyczne (zwieńczone trójkątem zamiast krzyża) groby kalwińskie. Należą one do osadników niemieckich, którzy zamieszkiwali niegdyś kolonię Deutschbach (obecnie Polanka Horyniecka). Cmentarne nagrobki pochodzą z miejscowego ośrodka kamieniarskiego w Bruśnie.
- Zobacz UPDATE (stan na 08.10.2021), który zawiera aktualne informacje uzyskane na podstawie prowadzonych na cmentarzu prac porządkowych i badawczych: Cmentarz w Bruśnie Nowym UPDATE
Dzięki pracom porządkowym odsłaniane są kolejne nagrobki
Sztuka kamieniarska z Bruśna
Tradycje rzemiosła kamieniarskiego w tym rejonie są niezwykle bogate i sięgają prawdopodobnie XV-XVI w. Kamieniarka bruśnieńska wykształciła przez wieki swój oryginalny styl. Większość lokalnych rzeźbiarzy pozostała anonimowa, znane są jednak całe rodziny, które z pokolenia na pokolenie zajmowały się kamieniarstwem. W okolicznym krajobrazie po dziś dzień dominują pomniki, nagrobki i przydrożne krzyże, rzeźbione przez miejscowych twórców. Nagrobki bruśnieńskie znaleźć można nawet w odległych miejscowościach, takich jak Lwów, Zamość, Przeworsk, Józefów, Kolbuszowa, Dłużniów, Jarosław.
Nagrobki bruśnieńskie zabytkowego cmentarza w Starym Bruśnie
Cerkiew św. Paraskewy
Brusno Nowe odwiedzane jest przez turystów głównie za sprawą znajdującej się tu drewnianej cerkwi pw. św. Paraskewy. Pochodząca z 1713 r. cerkiew jest jedną z najstarszych w regionie. Za sprawą Muzeum Kresów w Lubaczowie, które przejęło obiekt w 2014 roku, budynek został odrestaurowany i zakonserwowany. Muzeum stara się obecnie o dołączenie zabytkowego cmentarza do Zespołu Cerkiewnego, co pomoże objąć go należytą temu miejscu opieką.
Cerkiew św. Paraskewy w Bruśnie Nowym
Tego dnia odwiedziłem jeszcze kilka innych interesujących miejsc tej części Roztocza. Mają one niezwykłą wartość historyczną i z pewnością poświęcę im jeszcze osobny artykuł. Niespodziewane odkrycie zabytkowego cmentarza przy cerkwi w Bruśnie Nowym jest dla mnie jednak najcenniejszym z nich. Dziękuję przedstawicielom Stowarzyszenia Rozwoju Ziemi Lubaczowskiej i Muzeum Kresów w Lubaczowie za przybliżenie historii tego miejsca i za ich pracę odkrywającą na nowo stare, zapomniane lokalne zabytki. Swoją działalnością wnoszą oni olbrzymi wkład w rozwój regionu, pielęgnując miejscową historię, tradycję i kulturę.
Ponad cmentarzem przy cerkwi św. Paraskewy w Bruśnie Nowym
O innych ciekawych miejscach na Roztoczu przeczytacie także w artykule Polska na weekend. Roztocze na motocyklu
