Poradnik turysty, zanim wyruszysz w góry

   Pobyt w górach potrafi dostarczyć niezapomnianych wrażeń i łatwo się w nich zakochać. Może to być jednak miłość niebezpieczna, bo góry – choć piękne, bywają groźne. Aby nasz wyjazd w góry był udany, musimy się do niego odpowiednio przygotować. Bezpieczna wycieczka wymaga wiedzy, umiejętności, przygotowania fizycznego i psychicznego oraz właściwego wyposażenia. Wyruszając na szlaki stosujmy się też do górskiej etykiety, której podstawowe zasady również tu omówimy.

Wędrówki po Tatrach dostarczają niezapomnianych wrażeń

Turystyka górska w Tatrach

   Najpiękniejsze i najbardziej ostatnio oblegane polskie góry – Tatry, to najwyższe pasmo górskie w Polsce. Geologicznie są one pochodzenia alpejskiego, co oznacza, że są relatywnie młode. Ich wierzchołki są więc skaliste, a ściany strzeliste. Szlaki turystyczne, prowadzące w wyższe partie lub na szczyty, są w wielu miejscach eksponowane (przepaściste, otwarte formacje), co wymaga odporności psychicznej i obycia z wysokością.

   Najtrudniejsze szlaki górskie w Beskidach czy Bieszczadach mają zdecydowanie niższy stopień trudności od tras wyprowadzających na tatrzańskie szczyty. O ile niższe góry mogą nam wybaczyć więcej błędów w wyposażeniu czy przygotowaniu, tak Tatry mogą nas za te błędy srogo ukarać. Przygotujmy się zatem właściwie na wyjazd w najwyższe góry Polski, tak by nasze wycieczki przyniosły nam radość, satysfakcję, mnóstwo pozytywnych emocji i były bezpieczne.

Na tatrzańskim szlaku

Szlaki turystyczne

   Górskie szlaki turystyczne to oznaczone ścieżki, które prowadzą nas do wytyczonego celu. Stosowane w Polsce różne kolory oznaczeń nie symbolizują stopnia trudności szlaku, a jedynie pomagają odróżnić jeden od drugiego. Taki system ułatwia utrzymanie właściwej drogi na rozstajach szlaków. Pod tym względem po polskich górach porusza się łatwiej – np. w Alpach do oznaczania ścieżek stosowany jest tylko kolor czerwony.

   Szlaki biegnące dolinami to z reguły szerokie, wygodne drogi. W skrajnych przypadkach nawet wyasfaltowane (trasa na Morskie Oko). Pamiętajmy, że tego typu ścieżki, to nie typowy górski szlak i mogą dawać nam nieco mylne wyobrażenie o skali trudności górskich perci. Trudności techniczne zaczynają się tak naprawdę dopiero powyżej schronisk. Niektóre szlaki wymagają nawet wspinaczki (konieczność użycia rąk) po skale lub z wykorzystaniem sztucznych ułatwień (łańcuchy, klamry, drabinki). W wyższych partiach gór przebieg ścieżki w wielu miejscach nie jest już taki oczywisty. Nawet przy dobrej pogodzie można się w górach nieco pogubić i zejść ze szlaku. W przypadku załamania pogody, zachmurzenia lub mgły, możemy nie być w stanie odnaleźć właściwej drogi. 

Oznaczenia szlaków w różnych górach Europy

Wiedza i umiejętności

   Aby wyruszyć bezpiecznie w góry, musisz posiąść pewną wiedzę i umiejętności. Dzięki nim będziesz skutecznie kontrolować sytuacje kryzysowe i podejmować właściwe decyzje. Powinieneś przede wszystkim wiedzieć:

• jak należy się ubrać (które rodzaje odzieży zapewniają właściwą ochronę i przed czym)
• jaki sprzęt wziąć ze sobą
• ile potrzebujesz wody i pożywienia, jaką żywność wziąć na wycieczkę
• jak odszukać właściwą drogę po zgubieniu szlaku
• jak poruszać się po stromym terenie skalnym
• jak się zachowywać na szlakach i jak dbać o przyrodę (etykieta górska)
• jak ocenić sytuację, żeby podjąć właściwą decyzję w czasie różnych zdarzeń
• gdzie sprawdzić prognozy pogody i jak ocenić pogodę na miejscu

Niektóre z tych punktów omówimy w niniejszym artykule.

Na górskim szlaku. W drodze na Jalovec, Alpy Julijskie, Słowenia

Przygotowanie fizyczne i psychiczne

   Turystyka górska jest formą wielogodzinnej aktywności fizycznej. Wymaga ona dobrej kondycji, szczególnie na długich i trudnych tatrzańskich szlakach. Pamiętajmy by zawsze mierzyć siły na zamiary. Nie poprawimy swojej wydolności z dnia na dzień, dlatego planując górskie wycieczki, dobierajmy poziom trudności do aktualnej kondycji fizycznej. Jeżeli jesteśmy aktywni fizycznie na codzień, to będziemy w stanie realizować ambitniejsze cele. Im nasza wytrzymałość lepsza, tym będziemy mogli czerpać więcej radości i satysfakcji z górskich eskapad. Pamiętajmy też, że bezpieczeństwo całej grupy może zależeć od możliwości i sił (lub ich braku) najsłabszej osoby w ekipie.  

   Nasze nastawienie psychiczne i sposób reakcji na sytuacje stresowe są równie ważne, jak przygotowanie fizyczne. Mawia się, że właśnie w górach pokazujemy swoje prawdziwe oblicze. Poddani silnym emocjom zrzucamy maski i stajemy ze sobą twarzą w twarz. Sposób, w jaki wtedy reagujemy, wpływa na bezpieczeństwo nasze i całej grupy. Ważne jest zatem, aby mieć pozytywne nastawienie, trzeźwo oceniać określone sytuacje i reagować na nie w sposób racjonalny. Reszta przychodzi wraz z doświadczeniem, bo tylko dzięki niemu nasza psychika adaptuje się do nowych okoliczności. Doświadczanie sytuacji stresowych i radzenie sobie z nimi, pozwala nam wzmocnić się mentalnie, dzięki czemu możemy stopniowo podnosić sobie poprzeczkę trudności realizowanych przez nas górskich wyzwań.

Trening rowerowy może być jedną z form przygotowania kondycyjnego do górskich wycieczek

Górska etykieta

   Góry są jednym z najpiękniejszych elementów przyrody. Nie mamy ich w Polsce wiele, a obszar Tatr jest wręcz mały i ciasny, jak na ilość przybywających tam rokrocznie turystów. Wychodząc w góry musimy pamiętać o poszanowaniu natury, na łonie której to my jesteśmy gośćmi. Równie ważne jest powstrzymanie od hałaśliwego zachowania. W góry przyjeżdża się po ciszę i spokój, które pomagają w pełny sposób doświadczać uroku otoczenia. Wrzaskliwe odgłosy ludzkie najmniej w tym pomagają. 😉 Nie ma jakiś jasno określonych reguł zachowania się w górach (oprócz zasad narzucanych nam przez regulaminy parków narodowych, np. TPN). Kanon pewnych zachowań jest jednak od lat przestrzegany przez turystów górskich i stając się częścią tej społeczności, powinno się dostosować do tej tradycji. 

Podstawowe zasady kodeksu górskiego:

• zaplanuj wyjście w góry i powiadom odpowiednią osobę o przewidywanej trasie i czasie powrotu
• wychodź w góry z wystarczającym zapasem picia i pożywienia
• posiadaj przy sobie odpowiednie ubranie i sprzęt
• unikaj samotnych wycieczek po górach
• nigdy nie wybieraj trasy czy trudności, które są powyżej Twoich możliwości, umiejętności i wiedzy
• bądź zawsze gotów podjąć decyzję o odwrocie i nie pozwól by ambicja przysłoniła trzeźwość myślenia i oceny sytuacji
• nie wywieraj wpływu na środowisko (nie zadeptuj cennej roślinności, trzymaj się z dala od dzikich zwierząt – nie dokarmiaj ich!)
• nie wyrzucaj nigdzie swoich śmieci (zabierz je wszystkie ze sobą tam, skąd je przyniosłeś)
• poruszaj się wyłącznie po wyznaczonych szlakach (zejście ze szlaku wpływa nie tylko na dewastację przyrody, może skończyć się upadkiem z wysokości i śmiercią)
• nie hałasuj (unikaj głośnego zachowania)
• nie niszcz oznaczeń szlaków i innej infrastruktury napotkanej na trasie
• przywitaj się z napotkanymi turystami (słowo „cześć” i uśmiech pozytywnie wpływają relacje międzyludzkie wśród górskiej społeczności)
• przestrzegaj pierwszeństwa na wąskich odcinkach szlaków (osoba wchodząca do góry powinna przepuścić schodzącą w dół. Młodszy powinien przepuścić starszego)
• unikaj zagrożeń i sytuacji, które spowodują konieczność podjęcia akcji ratunkowej (korzystaj z pomocy ratownictwa górskiego tylko w ostateczności, gdy nie jesteś w stanie pomóc sobie samemu lub uzyskać skutecznej pomocy od grupy lub innych turystów)
• nie wychodź w góry w czasie burzy i zagrożenia nią

Szanujmy górską przyrodę. Tatry, Słowacja

Ubranie w góry

   Jedną z najważniejszych kwestii, która wpływa na nasz komfort i bezpieczeństwo w górach jest ubranie. Składa się na nie odpowiednio dobrana odzież oraz właściwe obuwie. Zasadą stosowaną w górach jest ubranie warstwowe. Oznacza ona, że mamy do dyspozycji kilka warstw odzieży, które w razie określonej potrzeby nakładamy jedna na drugą. 

Zestaw ubrania warstwowego:

• bielizna (pierwsza warstwa tzw. baselayer, w chłodniejsze dni stosujemy bieliznę termoaktywną, latem jest to po prostu krótka koszulka)
• warstwa izolująca (np. bluzy polarowe, długie spodnie)
• warstwa ochronna (wierzchnia odzież wiatroszczelna i przeciwdeszczowa)
• dodatki (rękawiczki i czapka, które powinniśmy mieć ze sobą o każdej porze roku na wypadek zmiany pogody)

   Nie ma jakiegoś uniwersalnego sposobu ubierania się w góry. System warstwowy stosujemy więc po to, by reagować na bieżąco na zmieniającą się termikę naszego organizmu. Tylko doświadczenie i obserwacja własnego ciała pozwoli nam nabywać praktycznej wiedzy o tym, jaka konfiguracja ubioru nam się najbardziej sprawdza. Kilka podstawowych zasad pozwoli nam jednak uniknąć na początku przygody z górami rażących błędów.

Wszystkie warstwy odzieży nałożone w czasie postoju. Słoneczny, ale mroźny i wietrzny dzień w Himalajach Nepalu

Ogólne czynniki wpływające na ubiór w górach:

1. Przy temperaturze poniżej 13 stopni C należy rozważyć stosowanie bielizny termoaktywnej (przynajmniej bluza).
2. W czasie podchodzenia męczymy się i pocimy bardziej. Powinniśmy zatem iść do góry ubrani lżej, a ubierać kolejne warstwy na postojach czy w czasie zejścia.
3. Nawet w słoneczny i bezchmurny dzień pogoda w górach może zmienić się na deszczową. W górach bardzo często wieje też silny wiatr. Koniecznie musimy mieć ze sobą odzież przeciwwiatrową i przeciwdeszczową (kurtki i spodnie soft shell lub gore-tex).
4. Pogoda w górach może się gwałtownie załamać, a temperatura spaść nagle nawet o 20 stopni C. Wybierając się w wyższe partie gór zabierajmy ze sobą rękawiczki i czapkę na wypadek gwałtownej zmiany temperatury. My w górach używamy bluz polarowych z kapturem, dzięki czemu możemy w razie potrzeby ochronić przez zimnem głowę (nie musimy wtedy nosić ze sobą dodatkowo czapki). W razie zagrożenia dużym spadkiem temperatury (poniżej zera) warto wziąć ze sobą lekką kurtkę puchową.
5. Przepocony organizm (mokra bielizna lub koszulka) szybciej się wychładza. Jeżeli czujemy się przegrzani, to niezwłocznie ściągnijmy daną warstwę ubrania. W kurtkach czy spodniach typu gore-tex pocimy się o wiele bardziej, dlatego lepiej unikać ich stosowania, jeżeli nie pada deszcz.
6. Bawełna bardzo powoli schnie i przepocona odzież bawełniana nie ma szans na szybkie wyschnięcie w trasie. Najlepiej unikać po prostu tego typu produktów.
7. Waga plecaka, który ze sobą niesiemy w góry jest dosyć istotna. Wybierajmy więc ubrania lekkie (techniczne) i unikajmy niepotrzebnego pakowania wielu produktów tej samej warstwy (np. 2 podobne bluzy polarowe).

Kurtki gore-tex ratują nas przy nagłym załamaniu pogody. Pod szczytem Marmolady, Dolomity, Włochy

Buty górskie

   Nogi są naszym motorem napędowym do górskich aktywności, dlatego powinniśmy podarować naszym stopom właściwą ochronę i zabezpieczenie w skalnym środowisku gór. Kluczową kwestią jest przeznaczenie obuwia, które używamy – musi to być but górski i nie powinno być w tej kwestii żadnych kompromisów.

   Obuwie górskie posiada specjalną bieżnikowaną podeszwę antypoślizgową (vibram). Nie ma uniwersalnego kształtu butów, które będą odpowiednie na każde warunki. Latem możemy zrezygnować z wysokiego obuwia i używać niskiego. Jesteśmy jednak wtedy bardziej narażeni na urazy kostki, ale z kolei poruszamy się bardziej na lekko. Buty z pewnością powinny być odpowiednio dopasowane. Należy też unikać wyjścia w góry w zupełnie nowych butach. Po zakupie nowego modelu powinniśmy je przez kilka dni rozchodzić, zanim jeszcze wyjedziemy w góry. 

   Do butów powinniśmy też stosować dedykowane górskie skarpety. Pozwoli nam to utrzymać odpowiedni komfort termiczny stopy, czy ochronić ją przed otarciami i odciskami.

My latem używamy przeważnie niskich butów górskich. Góry Prokletije, Czarnogóra

Wyposażenie i sprzęt górski

   Cały bagaż, który bierzemy ze sobą w góry, pakujemy do plecaka. Warto używać dedykowanego górskiego, który będzie odpowiednio skrojony, wytrzymały i ergonomiczny. Na jednodniowe wycieczki warto dopasować adekwatnie mały plecak, dzięki czemu zyskamy na wadze (sam plecak też trochę waży). Poniżej proponujemy podstawowe wyposażenie na lato (w warunkach bezśniegowych) – zimowa turystyka górska to osobny temat.

Na dwudniowej wycieczce górskiej – góry Prokletije, Czarnogóra

Co powinniśmy zabrać ze sobą w góry:

• apteczka (niezbędne środki opatrunkowe, leki, folia NRC – wszystko zabezpieczone w wodoodpornym woreczku)
• telefon komórkowy z naładowaną baterią (więcej o telefonie poniżej)
• power bank (jeżeli wybieramy się na dłuższą wycieczkę i jest ryzyko rozładowania telefonu, np. gdy korzystamy z GPS)
• latarka czołowa (tzw. czołówka. Nawet jeżeli nie planujemy wracać po zmroku, to zawsze lepiej być przygotowanym na sytuacje nieprzewidzianą)
• mapa, kompas (warunkiem przydatności jest tu umiejętność posługiwania się nimi. Można je zastąpić aplikacjami telefonu, o czym poniżej)
• zapasową odzież (wg powyższej listy)
• jedzenie i picie (opisane poniżej)
• okulary przeciwsłoneczne
• krem z filtrem UV (50)

Przykładowe wyposażenie plecaka na jednodniową wycieczkę w Tatry (bez ubrania)

Jedzenie i picie

   Nawet jednodniowe wycieczki po górach wiążą się z wielogodzinnym wysiłkiem fizycznym. Na wyjście w góry musimy mieć zatem przygotowane odpowiednie ilości wyżywienia i picia.

   Jeżeli o napoje chodzi to unikajmy tych gazowanych. Najodpowiedniejsza będzie zwykła woda lub izotonik czy sok owocowy. Ilość napojów jest trochę kwestią indywidualną i trzeba samemu dostosować ich ilość do własnych potrzeb. Pamiętajmy jednak, że w upale każdy odwadnia się szybko i w ciągu dnia potrzebujemy wtedy przynajmniej 2-3 litry wody.  W wielu miejscach w górach możemy uzupełnić wodę z potoków, dzięki czemu możemy nosić ze sobą mniejszy pojemnik. Jeżeli używamy butelek lub bidonów to pamiętajmy o właściwym ich zabezpieczeniu (najlepiej chować je do środka plecaka), gdyż w stromym terenie spadająca butelka może doprowadzić do poważnego wypadku. Polecamy stosowanie bukłaków na wodę (camelbak).

   W przypadku wyżywienia warto zaopatrzać się w produkty lekkie – szczególnie posiadające jak najlżejsze opakowania. Produkty te powinny posiadać zbilansowane wartości odżywcze. Dobrze sprawdzą się w górach różnego rodzaju batony energetyczne, suszone owoce, orzechy, czekolada, żele energetyczne, a w przypadku kilkudniowych wypadów żywność liofilizowana. My już od dawna jesteśmy fanami suszonego mięsa, którego opakowania mało ważą, a dostarczają naturalnej i pełnowartościowej energii. Naszym ulubionym produktem tego rodzaju jest suszona wołowina Wild Willy Beef Jerky. 

Na tatrzańskiej wycieczce z suszoną wołowiną Wild Willy

Smartfon i elektronika w górach

   Telefon komórkowy w górach ułatwia kontakt w sytuacjach alarmowych. Należy jednak pamiętać, ze w wielu miejscach będziemy poza zasięgiem sieci. Żeby telefon spełnił swoją funkcję w razie potrzeby wezwania pomocy, musimy mieć zanotowane numery telefonu do górskich służb ratunkowych (GOPR, TOPR). Numery ratunkowe to 985 lub 601 100 300. Współczesne smartfony dają nam jednak o wiele większe możliwości wykorzystania telefonu w górach. Najpopularniejszym jest oczywiście możliwość robienia zdjęć czy kręcenia filmików. Są jeszcze jednak przydatne aplikacje, które mogą nam pomóc w górach. Wykorzystanie sygnału GPS w telefonach może poratować nas w przypadku zgubienia szlaku i załamania pogody. W obecnych czasach telefon z odpowiednimi aplikacjami może uratować nam życie w górach!

Przydatne aplikacje:

• kompas (pozwala sprawdzić kierunek czy wysokość na jakiej się znajdujemy)
• mapa (typowe mapy nawigacyjne średnio się sprawdzają w górach, ale możemy wykorzystać np. aplikację Maps me. Nasza wskazówka: zanim wyruszycie w góry wgrajcie sobie mapy offline, dzięki czemu będziecie mieli dostęp do mapy poza zasięgiem sieci)
• prognoza pogody (ciekawą aplikacją morze być śledzący burze Storm radar czy Windy)
• aplikacja RATUNEK (aplikacja polskich górskich służb ratunkowych, ułatwiająca ich wezwanie i odnalezienie poszkodowanego)

Zegarki sportowe

   Dobrym rozwiązaniem są też zegarki sportowe. Aby zegarek taki był przydatny w górach, powinien posiadać GPS i możliwość zapisywania ścieżki. Pozwoli nam to bezpiecznie wrócić po własnym śladzie zapisanym w zegarku, w przypadku załamania pogody. Mamy też możliwość sprawdzenia na jakiej wysokości jesteśmy, co często pomaga w orientacji w terenie. 

Zegarek sportowy pozwala nam m.in. określić wysokość, na jakiej się znajdujemy. Himalaje, Nepal.

Ratownictwo górskie

   W polskich górach możemy liczyć na profesjonalną i bezpłatną pomoc krajowych górskich służb ratowniczych (GOPR, a w Tatrach TOPR). Pamiętajmy jednak, że już w słowackich Tatrach akcje ratunkowe tamtejszych służb są płatne, a koszty akcji z wykorzystaniem śmigłowca są bardzo wysokie. Tak samo wygląda to w Alpach. Dlatego wybierając się w góry poza Polskę należy pamiętać o wykupieniu specjalnego ubezpieczenia górskiego. 

   Najważniejszą jednak kwestią, o której musimy pamiętać wyruszając w góry, jest założenie, żeby nie dopuszczać do sytuacji, w której będziemy potrzebować ratunku. Nawet najlepiej zorganizowane służby ratownicze na świecie mogą nie dotrzeć do nas na czas, gdy załamie się pogoda i nie będzie odpowiednich warunków do podjęcia akcji ratowniczej. Starajmy się więc przede wszystkim unikać zagrożeń i sytuacji niebezpiecznych, czy  podejmowania celów, które przekraczają nasze możliwości. W sytuacji kryzysowej, wykorzystując opisane tu wyposażenie starajmy się przede wszystkim pomóc sobie sami. Alarmujmy ratowników górskich tylko w ostateczności, jak wyczerpaliśmy już możliwości poradzenia sobie samemu w niebezpiecznej sytuacji. Numery alarmowe GOPR i TOPR: 985 lub 601 100 300.

Śmigłowiec TOPR w Tatrach

Podsumowanie

   Góry są dla każdego i możemy w nie wyruszyć na każdym poziomie zaawansowania. Żeby przebywanie w górach sprawiało nam radość i dostarczało samych cudownych wrażeń, musimy wyruszyć w nie odpowiednio przygotowani. Realnie oceniajmy nasze możliwości, umiejętności i wiedzę. Stopniujmy trudności i powoli podnośmy sobie poprzeczkę na górskich szlakach. Góry są piękne, do zobaczenia na szlaku! 🙂

O naszych górskich przygodach przeczytacie w innych artykułach, klikając TUTAJ.