Zanim wyruszysz w Tatry, zimowo w górach

   W naszym pierwszym górskim poradniku „Poradnik turysty, zanim wyruszysz w góry”, zawarliśmy wiele podstawowych informacji przydatnych początkującym turystom. W niniejszym artykule omawiamy najważniejsze kwestie związane z przygotowaniem do zimowej turystyki górskiej. W zimie musimy bowiem zwrócić jeszcze większą uwagę na kwestie ubioru. Poruszając się po śniegu i lodzie korzystamy też ze specjalnego sprzętu zimowego. Szczególnie ważna jest umiejętność posługiwania się nim, a nie tylko jego posiadanie. W zimie warunki pogodowe stwarzają dużo większe zagrożenie, a w Tatrach pojawiają się dodatkowe czynniki w postaci tzw. zagrożeń obiektywnych, czyli np. zagrożenie lawinowe. Góry w zimie są piękne, lecz wyruszajmy w nie przygotowani, świadomi oraz z nabytą niezbędną wiedzą i umiejętnościami. 

^{Tatry w zimowej odsłonie. W drodze na Skrajny Granat}

Co różni w górach zimę i lato

   Wiadomo – jak jest zima, to musi być zimno. 🙂 Jest to niby oczywiste, ale warunki pogodowe w górach potrafią zaskoczyć zimą nawet najbardziej doświadczonych alpinistów czy taterników. Zimowa aura jest o wiele bardziej zmienna i niebezpieczna od letniej. Zagrożenia występujące zimą podzieliłbym na potrzeby niniejszego artykułu na dwa rodzaje czynników – pogodowe i terenowe. 

Czynniki pogodowe

   Warunki pogodowe wpływają bezpośrednio i znacząco na bezpieczeństwo w górach. Podstawowym problemem są oczywiście niskie temperatury, które musimy oceniać dodatkowo w połączeniu z siłą wiatru, a także wilgotnością powietrza. To właśnie te parametry wpływają na tzw. temperaturę odczuwalną, która daje pełniejszy obraz rzeczywistych warunków termicznych. Wychłodzenie organizmu może prowadzić do hipotermii (obniżenia temperatury ciała), a ta jest niebezpieczna dla zdrowia i życia. Zagrożeniem powstającym w wyniku działania niskich temperatur i wiatru są też odmrożenia palców kończyn górnych i dolnych. 

   Zawieje i zamiecie śnieżne, niski pułap chmur i mgły potrafią ograniczyć widoczność praktycznie do zera. Powstaje wtedy zjawisko, które nazywamy white-out, czyli biała ciemność. Teren zlewa się z atmosferą, przez co możemy zupełnie zgubić orientację, zaburza się także praca naszego błędnika. Doświadczyć tego możemy bardzo intensywnie np. zjeżdżając na nartach w czasie white-outu. W takich warunkach możemy z łatwością zagubić się nawet w terenie, który świetnie znamy i kojarzymy z letnich warunków.

   Nie bez znaczenia pozostaje też wpływ słońca, którego promienie – odbijane dodatkowo od porywy śnieżnej, mogą powodować zapalenie spojówek i oparzenia skóry. W góry zimą należy więc bezwzględnie zabierać ze sobą okulary przeciwsłoneczne oraz krem z filtrem UV.

^{Tatry, white-out podczas wycieczki skiturowej na Kasprowy Wierch}

Czynniki terenowe

   Na zmienność warunków terenowych w zimie wpływają czynniki atmosferyczne. Opad śniegu kształtuje strukturę powierzchni, po której się poruszamy i jest ona zupełnie inna od rzeźby podłoża na górskich szlakach w okresie letnim. Zimą mamy też do czynienia z większą ilością tzw. zagrożeń obiektywnych, które omówimy w dalszej części tekstu. 

   W górach takich jak Tatry pokrywa śnieżna odróżnia lato od zimy, tworząc w nich warunki alpejskie. Tatrzańska zima oferuje nam zatem klimat podobny do tego, który możemy poczuć przez cały rok w Alpach. To co odróżnia Alpy od Tatr, to oczywiście wysokość i występowanie lodowców. W naszych górach właściwie nie występuje problem aklimatyzacji do wysokości, nie ma też zagrożeń związanych z poruszaniem po lodowcu (szczeliny). Poza tymi wyjątkami  zimowy teren tatrzański wymaga umiejętności poruszania się w terenie alpejskim i właściwego korzystania z zimowego sprzętu górskiego.

   Jednym z największych zagrożeń terenowych dla tatrzańskiego turysty jest oblodzenie. To właśnie w takich warunkach zdarza się najwięcej wypadków na skutek błędu ludzkiego, gdyż poruszanie się po lodzie wymaga perfekcyjnej umiejętności posługiwania się sprzętem zimowym (raki, czekan). 

   To, co różni górską zimę od lata, to także zagrożenie lawinowe. W polskich górach występuje ono przede wszystkim w Tatrach, ale także w Karkonoszach, Bieszczadach oraz w nielicznych miejscach w Beskidach (rejon Babiej Góry). Więcej o lawinach opowiemy w dalszej części tekstu.

^{Zimowa wycieczka w Tatrach Zachodnich}

Niezbędna wiedza i umiejętności

   Góry zimą są niebezpieczne i o wiele bardziej wymagające, niż latem. Dużo większą rolę dla zachowania bezpieczeństwa odgrywają wiedza i umiejętności związane z zimową turystyką górską. Dzięki nim będziesz skutecznie kontrolować sytuacje kryzysowe i podejmować właściwe decyzje.

   Powinieneś przede wszystkim wiedzieć:

• jak należy się ubrać (w zimie odpowiedni ubiór odgrywa kluczową rolę)
• jaki sprzęt zimowy wziąć ze sobą
• jak poruszać się w terenie górskim w warunkach zimowych
• jak prawidłowo ocenić ryzyko i zaplanować wyjście w góry
• gdzie sprawdzić i jak rozumieć komunikat lawinowy
• ile potrzebujesz wody i pożywienia
• gdzie sprawdzić prognozy pogody i jak ocenić pogodę na miejscu
• jaki jest Twój stan przygotowania fizycznego przed wzmożonym wysiłkiem (poruszanie się zimą po górach pochłania wielokrotnie więcej energii, niż latem)
• jak odszukać właściwą drogę w warunkach ograniczonej widoczności
• jak korzystać z nawigacji, z jakich aplikacji korzystać, jak wezwać pomoc

   Ruszając zimą w Tatry powinieneś umieć:

• korzystać właściwie z zimowego sprzętu górskiego
• poruszać się sprawnie w śniegu i lodzie
• obsługiwać zestaw lawinowy ABC
• kontrolować termikę organizmu (nie doprowadzać do przepocenia i wychłodzenia)
• odnaleźć się w topografii górskiej w warunkach zimowych

^{Tatrzańska wycieczka zimowa. Na Szpiglasowym Wierchu}

Przyczyny wypadków zimą w Tatrach

   Wypadki w górach występują w konsekwencji działania dwóch rodzajów zagrożeń – obiektywnych i subiektywnych. Najczęstszą przyczyną wypadków śmiertelnych w Tatrach zimą jest upadek z wysokości, przeważnie na skutek błędu ludzkiego (zagrożenie subiektywne) oraz zejście lawiny (zagrożenie obiektywne). 

Zagrożenia obiektywne

   Zagrożenia obiektywne nazywane są przyrodniczymi, gdyż zależą od czynników związanych z pogodą oraz ukształtowaniem terenu. Wyróżnić więc tu możemy czynniki meteorologiczno-klimatyczne (wiatr, słońce, mróz, śnieg, deszcz, mgła, zachmurzenie) oraz czynniki litologiczno-morfologiczne (wysokość, nachylenie terenu, oblodzenie, pokrywa śnieżna). Najgroźniejszą konsekwencją występowania nakładających się na siebie różnych czynników zagrożeń obiektywnych są lawiny. Patrząc na statystyki wypadków i występowania zdarzeń niebezpiecznych, do najczęściej występujących zagrożeń obiektywnych należą:

• czynniki atmosferyczne kształtujące temperaturę odczuwalną (wiatr, mróz i wilgotność, które są przyczyną wychłodzenia organizmu prowadzącego do hipotermii)
• mgła, zachmurzenie, ciemność, zawieje i zamiecie (powodujące dezorientację i zagubienia w terenie)
• warunki śnieżno-lodowe (zmienność podłoża – od głębokiego śniegu wymagającego torowania, po oblodzone skały – warunki wpływające na wyczerpanie fizyczne i psychiczne)
• wysokość i ekspozycja (w połączeniu z innymi czynnikami są przyczyną największej ilości wypadków śmiertelnych)
• słońce (powoduje nie tylko problemy ze wzrokiem, ale wpływa również na zagrożenie lawinowe na nasłonecznionych stokach)
• zagrożenie lawinowe (większość lawin, w których giną ludzie jest wywołanych przez człowieka)

^{W drodze na wspinanie. Kocioł Kazalnicy widziany ze szlaku na Rysy}

Zagrożenia subiektywne

   Zagrożenia subiektywne (ludzkie) powstają w wyniku błędu ludzkiego. Są skutkiem złego przygotowania, braku wiedzy i umiejętności, czy nieznajomości topografii. Pojawiają się one oczywiście w okolicznościach występowania zagrożeń obiektywnych i w statystykach często to im są przypisywane. Większości wypadków można by było jednak uniknąć eliminując czynnik błędu człowieka.

   Do najczęstszych zagrożeń subiektywnych należą:

• nieznajomość topografii Tatr (a w konsekwencji zagubienie się w górach)
• brak sprzętu zimowego (raki, czekan, kask)
• użycie nieodpowiedniego sprzętu do danych warunków (np. raczki w oblodzonym, eksponowanym terenie wysokogórskim)
• nieumiejętne posługiwanie się sprzętem górskim (nieprawidłowe używanie czekana, czy brak umiejętności poruszania się w rakach)
• złe wyposażenie (np. nieodpowiednie buty i odzież)
• lekceważenie gór w warunkach zimowych (nieświadomość powagi zagrożeń obiektywnych)
• przecenianie możliwości własnego organizmu (niewłaściwa ocena skali trudności poruszania się zimą w górach)
• niewłaściwe planowanie wycieczki (zły dobór celu, nieprawidłowa ocena ryzyka, lekceważenie zagrożenia lawinowego)
• zły dobór uczestników (zabieranie na wycieczkę osób nieprzygotowanych)

^{Na tatrzańskiej wycieczce. Hala Gąsienicowa}

Lawiny i zagrożenie lawinowe

   Podczas planowania zimowego wyjścia w góry musimy brać pod uwagę aktualną sytuację związaną z zagrożeniem lawinowym. Wyruszając zimą w Tatry powinniśmy założyć, że lawina może zejść zawsze. Problem ten nie występuje zresztą wyłącznie w Tatrach. W Karkonoszach, Bieszczadach i w rejonie Babiej Góry w Beskidach również występują realne zagrożenia lawinowe. Umiejętność właściwej oceny zagrożenia lawinowego wymaga dużego doświadczenia i wiedzy, co jest raczej rzadkością wśród górskich turystów. Przyswojenie specjalistycznej wiedzy i umiejętności w tym zakresie możliwe jest podczas kursów lawinowych. Godnym polecenia i wysoce cenionym jest np. kurs lawinowy organizowany przez 5+ Szkołę Górską.  

Ocena ryzyka i planowanie wyjścia w góry z uwzględnieniem zagrożenia lawinowego

   Posiadając choć podstawową wiedzę z zakresu lawinoznawstwa, musimy podczas planowania zimowej wycieczki górskiej potrafić ocenić ryzyko i uwzględnić kluczowe zasady:

• sprawdzić stopień zagrożenia lawinowego i komunikat lawinowy TOPR / GOPR (komunikat lawinowy dla Tatr: https://lawiny.topr.pl)
• sprawdzić aktualne prognozy pogody
• unikać miejsc zagrożonych
• unikać wywoływania lawin
• wcześnie wyruszać w góry
• posiadać lawinowe ABC (pieps, sonda, łopata) i potrafić go używać

    Decyzję o wyjściu w góry i wyborze trasy możemy podjąć po konsultacji z dyżurnym ratownikiem TOPR, który doradzi nam najkorzystniejszy wariant.. Właściwy wybór drogi to najlepszy sposób zwiększenia bezpieczeństwa w terenie zagrożonym lawinowo. 

^{W drodze do Morskiego Oka ze Szpiglasowej Przełęczy}

Stopnie zagrożenia lawinowego

   Wyróżnia się pięć stopni zagrożenia lawinowego, przy czym w polskich górach 4 stopień jest maksymalny (nie występują w Polsce okoliczności, w których ogłaszana jest 5-tka). Należy mieć świadomość, że nawet najniższy 1 stopień oznacza, że już istnieje zagrożenie lawinowe (choć niewielkie) i musimy uwzględniać ryzyko zejścia lawiny. Często stopnie 1 i 2 są bagatelizowane, a to właśnie przy 2 stopniu zdarza się najwięcej wypadków lawinowych. Skala ogłaszanych w Tatrach stopni zagrożenia lawinowego kończy się co prawda na 4, lecz już przy 3 stopniu najlepiej zrezygnować z wyjścia w góry. 

   Poniżej znajduje się tabela stopni zagrożenia lawinowego. Pełen opis z wyjaśnieniem dostępny jest na stronie TOPR. 

^{Tabela stopni zagrożenia lawinowego (źródło: https://lawiny.topr.pl/)}

Komunikat lawinowy

   Komunikat lawinowy dla Tatr ogłaszany jest codziennie przez TOPR na stronie https://lawiny.topr.pl. Komunikat zawiera aktualny stopień zagrożenia lawinowego, szczegóły oceny zagrożenia (typowy problem lawinowy, szczególnie niebezpieczne wystawy), opis stopnia zagrożenia, komentarz TOPR oraz historię i tendencję zmiany zagrożenia lawinowego. Aby w pełni rozumieć komunikat lawinowy i umiejętnie ocenić ryzyko, należy posiadać podstawową wiedzę w zakresie lawinoznawstwa. 

   Musimy jednocześnie pamiętać, że ogłoszony stopień zagrożenia lawinowego jest uśredniony i na poszczególnych wystawach może być zupełnie inny. W poszczególnych miejscach Tatr warunki mogą się znacznie od siebie różnić. Dlatego tak ważna jest także umiejętność oceny ryzyka w terenie, a przede wszystkim właściwy wybór drogi i celu na etapie planowania wycieczki.

^{Widok z Kasprowego Wierchu w kierunku Tatr Zachodnich}

Jak ubrać się zimą w góry

   Prawidłowy ubiór wpływa bezpośrednio na nasze bezpieczeństwo w czasie zimowej turystyki górskiej. Zasadą jest oczywiście stosowanie ubioru warstwowego. Zestaw musi być starannie dobrany, tak żeby nie dopuszczać zarówno do przegrzania (przepocenia), jak i wychłodzenia organizmu. Ręce musimy bezwzględnie zabezpieczyć ciepłymi rękawicami (i posiadać komplet zapasowy w plecaku) i stosować nakrycie głowy (czapka, kominiarka, kaptur). Istotnym elementem ubioru są też odpowiednie zimowe buty górskie. 

Zestaw ubrania warstwowego:

• bielizna termoaktywna (pierwsza warstwa tzw. baselayer)
• warstwa izolująca (np. bluzy polarowe, spodnie zimowe)
• warstwa ochronna (wierzchnia odzież wiatroszczelna i wodoodporna, kurtka puchowa)
• dodatki (rękawiczki, czapka, buff, stuptuty, zimowe skarpety) 

^{Ciepłe ubranie zapewnia nam niezbędny komfort termiczny}

Ważne zasady ubioru zimowego w górach

   Dobierając odpowiedni ubiór na zimową wycieczkę górską pamiętajmy o kilku kluczowych kwestiach, które wpływają skuteczność ochrony przed zimnem w warunkach zimowych. Należą do nich przede wszystkim:

• mokra odzież traci swoje właściwości termiczne
• przepocony organizm szybciej się wychładza
• odmrozić się możemy nawet jak jest nam ciepło
• unikaj odzieży bawełnianej
• stosuj odzież techniczną – oddychającą i przylegającą do ciała

^{W trakcie zimowej wspinaczki w Tatrach}

Zimowe buty górskie

   Buty górskie są jednym najważniejszych elementów ubioru. W zimie musimy być bezwzględnie wyposażeni we właściwe obuwie. Najważniejsze cechy, które powinien posiadać zimowy but górski:

• wysokość (używamy butów wysokich, w celu zapewnienia właściwej ochrony przed wpadającym do środka śniegiem)
• nieprzemakalność (w zimie szczególnie musimy chronić stopy przez przemoczeniem)
• dopasowanie rozmiaru (po założeniu grubych skarpet but nie może nas uciskać w palcach)
• kompatybilny ze stosowanym modelem raków (jeżeli stosujemy raki półautomatyczne lub automatyczne, to but musi być przystosowany do danego rodzaju)

^{Kozi Wierch zimą}

Zimowy sprzęt górski

   Zimą, oprócz standardowego wyposażenia turystycznego (opisaliśmy je w naszym pierwszym poradniku), które zabieramy w góry latem, musimy posiadać specjalistyczny sprzęt zimowy. Do podstawowego zestawu górskiego używanego zimą w Tatrach należą czekan, raki i kask, warto też posiadać lawinowe ABC. Ważnym elementem wyposażenia, który ochrania głowę jest kask wspinaczkowy. Wybierając ambitniejsze cele w eksponowanym terenie stosujemy dodatkowo uprząż, linę i ewentualny sprzęt asekuracyjny. Sprzętem dodatkowym, ułatwiającym poruszanie się w zimowym terenie górskim są także rakiety śnieżne, narty skiturowe, kijki trekkingowe.

   Musimy zdawać sobie sprawę z tego, że żaden sprzęt nie zapewni nam bezpieczeństwa, jeżeli nie potrafimy z niego korzystać. Przed wyruszeniem w wyższe partie Tatr należy nauczyć się używać prawidłowo raków oraz czekana, gdyż to właśnie od tego zestawu zależy nasze bezpieczeństwo i ochrona przed upadkiem z wysokości.

   O ile umiejętność poruszania się w rakach i posługiwania się czekanem możemy opanować sami, tak korzystanie z lawinowego ABC, poruszanie się w zespole związanym liną i stosowanie sprzętu asekuracyjnego wymagają specjalistycznego szkolenia i najlepiej przygotują nas do tego dedykowane kursy (lawinowy, zimowej turystyki górskiej itp). 

   Poniżej krótkie omówienie podstawowego sprzętu zimowego.

^{Turystyka zimowa w terenie wysokogórskim z użyciem sprzętu zimowego}

Raki

   Bezpieczeństwo w poruszaniu się śniegu i lodzie zapewniają nam raki. Posiadają one metalowe kolce i zamocowane do butów umożliwiają chodzenie w warunkach, w których podeszwy ślizgają się po podłożu. Wchodzenie w stromy teren pokryty twardym śniegiem i lodem wymaga wręcz używania raków, których zęby wbijamy w podłoże, zapewniając dzięki temu przyczepność.

   Współczesny kształt raków powstał w pierwszej połowie XX w. W 1908 roku Oskar Eckenstein skonstruował raki 10-cio zębowe. Wniosły one olbrzymi wkład w historię alpinizmu, choć początkowo środowisko wspinaczkowe uważało ich stosowanie za niesportowe. Ostateczny charakter nadał rakom w 1932 roku Laurent Grivel dodając do raków dwa przednie zęby. Przyczyniło się to do dalszego dynamicznego rozwoju zimowej wspinaczki górskiej po firnie i lodzie.

Ze względu na sposób mocowania do obuwia, wyróżniamy 3 rodzaje raków:

• koszykowe (możliwe do zamocowania na każdym bucie zimowym)
• półautomatyczne (wymagające buta z plastikowym rantem z tyłu)
• automatyczne (możliwe do zamocowania jedynie na bucie posiadającym plastikowe ranty z tyłu i z przodu)

Ze względu za sposób wykorzystania i budowę raki dzielimy także na:

• turystyczne (z ustawionymi poziomo przednimi zębami – wykorzystywane w turystyce i łatwiejszych przejściach)
• techniczne (z 1 lub 2 zębami przednimi ustawionymi pionowo – wykorzystywane we wspinaniu)

^{Od lewej: techniczne raki automatyczne, turystyczne raki półautomatyczne i koszykowe}

   Raki koszykowe są najmniej precyzyjne, lecz najbardziej uniwersalne, jeżeli chodzi o dopasowanie do buta. To właśnie one wykorzystywane są najczęściej w zimowej turystyce górskiej. Raki półautomatyczne i automatyczne wymagają specjalistycznego obuwia, nie wszystkie też dobrze pasują do danych modeli butów. Przed zakupem konkretnego modelu, warto przymierzyć go do swojego buta. Raki automatyczne są najbardziej precyzyjne i to one sprawdzają się najlepiej w trudnym technicznie terenie. Wersje techniczne z przednim zębem pionowym (mono-point) przeznaczone są do taternictwa zimowego / alpinizmu. W turystyce sprawdzają się one gorzej od modeli z poziomymi zębami przednimi (raki turystyczne).

   Wybierając dla siebie odpowiedni model raków powinniśmy wiedzieć:

• jaki typ raków będzie odpowiedni do charakteru mojej działalności górskiej
• czy dany model raków pasuje do moich butów
• który system mocowania będzie najbardziej odpowiadał moim potrzebom

^{Wspinaczka górska w rakach półautomatycznych}

Czekan

   Czekan jest jednym z najważniejszych elementów wyposażenia w zimowej turystyce górskiej i alpinizmie. O ile w niższych górach Polski posiadanie czekana jest w zasadzie niepotrzebne, o tyle w stronym tatrzańskim terenie wysokogórskim jest wręcz koniecznością. Służy on zarówno do ułatwienia pokonywania trudności technicznych, jak i (a w turystyce przede wszystkim) do autoasekuracji w zapobieganiu upadku, czy powstrzymywania obsunięcia po upadku (hamowanie czekanem).

   Czekan składa się ze styliska i głowicy. W zależności od rodzaju zastosowań, czekany mają różną budowę i kształt tych elementów.. Można je zasadniczo podzielić na turystyczne i techniczne. 

^{Czekan turystyczny i dziaby (czekany techniczne)}

   Czekan turystyczny posiada z reguły proste długie stylisko, a jego głowica składa się z dzioba i łopatki. Na końcu styliska znajduje się grot, który ułatwia pionowe wbijanie czekana w twardy śnieg. Niektóre modele turystyczne posiadają lekko wygięte stylisko, co ułatwia wbijanie dzioba w lód w trudniejszym terenie alpejskim. Czekana turystycznego używa się pojedynczo. 

   Czekany techniczne posiadają wyprofilowane krótsze stylisko, a głowicę stanowi dziób, którego ostrze jest wymienne. Niektóre modele oferują dokręcenie łopatki lub młotka lub posiadają wymienne ostrza wyposażone w te elementy. Czekany techniczne służą do wspinaczki (taternictwo zimowe / alpinizm, wspinanie lodowe). Czekany techniczne używane są w parze, w środowisku górskim nazywane są popularnie dziabami. 

^{Alpinizm i wspinanie lodowe z użyciem dziab i raków technicznych}

    Styliska czekanów posiadają różną długość – wahają się od 40 do 90 cm. Najdłuższe są w prostych czekanach turystycznych służących do poruszania się w łatwym alpejskim terenie. Najkrótsze styliska występują w dziabach technicznych służących do trudnych wspinaczek lodowych, alpejskich i drytoolingu (wspinania z dziabami w skale). 

 Wybierając odpowiedni dla siebie czekan musimy odpowiedzieć sobie na pytania:

• jaki rodzaj czekana jest mi potrzebny (w jakim terenie górskim będę go używał)
• jaką długość czekana turystycznego wybrać (można dopasować długość do wzrostu, co przydatne jest przy podpieraniu się czekanem w trakcie podchodzenia)
• czy wystarczy mi czekan prosty, czy potrzebuję wygiętego styliska (jeżeli nie używamy często czekana do wbijania dzioba w lód czy firn w stromym terenie, to prawdopodobnie bardziej będzie dla nas odpowiedni czekan prostu służący do poruszania się w łatwiejszym terenie)

Kask

   Kask wspinaczkowy pełni funkcję ochronną głowy. Nie jest to więc sprzęt, z którego korzystamy aktywnie, jednak w sytuacji niebezpiecznej potrafi uchronić nas przed obrażeniami. Dotyczy to okoliczności, kiedy znajdujemy się w stromym terenie i istnieje ryzyko uderzenia przez spadający kamień lód czy zmrożony śnieg. Ponadto, gdy zdarzy się nam upadek, kask pozwala ochronić głowę przed skutkami (często śmiertelnymi) uderzenia o skałę.

   Przed zakupem kask należy koniecznie przymierzyć, aby sprawdzić czy jest odpowiednio dopasowany do naszej głowy. Aby spełniał swoją funkcję musi to być też kask dedykowany aktywnością górskim (wspinaczkowy).

Umiejętności posługiwania się rakami i czekanem

   Aby prawidłowo, bezpiecznie i skutecznie korzystać z raków i czekana, należy przyswoić umiejętności posługiwania się tym sprzętem. Warto przetrenować zwłaszcza wbijanie raków w twardy śnieg i lód, czy używanie czekana do autoasekuracji (w tym najważniejsze – hamowanie czekanem). Najlepszym rozwiązaniem jest wzięcie udziału w specjalistycznym kursie turystyki zimowej. Poniżej sygnalizujemy jedynie podstawowe zagadnienia techniczne i taktyczne, które powinniśmy opanować przed samodzielnym wyruszeniem zimą w teren wysokogórski.

^{Wspinaczka zimowa w Tatrach}

Poruszanie się po śniegu i lodzie

   Podstawową umiejętnością, którą musimy rozwijać i doskonalić zimą w górach jest poruszanie się po śniegu i lodzie. Wiele osób lekceważy wręcz fakt, że uprawianie zimą bezpiecznej turystyki w Tatrach wymaga świadomości zagrożeń, nabycia wiedzy oraz umiejętności poruszania się w terenie górskim, a także właściwego wykorzystania sprzętu zimowego. Konsekwencją są coroczne wypadki śmiertelne, których w większości przypadków można by było uniknąć, gdyby wyruszające zimą w góry osoby były do tego odpowiednio przygotowane. 

   Bezpieczne poruszanie się w stromym tatrzańskim terenie wysokogórskim wymaga opanowania techniki wykorzystania czekana i poruszania się w rakach. Najważniejsze jest przyswojenie umiejętności zapobiegania upadkom z wysokości i obsunięciom w stromym terenie. 

^{Zimowa wspinaczka w Tatrach}

Technika wykorzystania raków

   Raki stanowią kluczowe wyposażenie podczas poruszania się po lodzie i firnie. Przemieszczanie się w takich warunkach wymaga również umiejętności ich użytkowania. W głębokim śniegu używanie raków staje się już mniej potrzebne – jeżeli jednak nie mamy wiele doświadczenia w górskiej turystyce zimowej, to warto mieć założone raki na stromych stokach w każdych warunkach śniegowych. Pamiętajmy jednak, że wtedy w wiele łatwiej zaczepić rakiem o nogawkę nogi przeciwnej, co może skończyć się utratą równowagi i upadkiem. Dlatego też poruszanie się w rakach wymaga dobrego opanowania tej umiejętności.

   Pamiętajmy także aby dopasować raki do butów zanim wyruszymy na wycieczkę i zakładać je zanim znajdziemy się w stromym i niebezpiecznym terenie.

Są dwa zasadnicze sposoby poruszania się w rakach:

• technika francuska
• technika frontalna (niemiecka)

    W technice francuskiej poruszamy się wbijając wszystkie zęby raków w podłoże. Stosuje się ją przede wszystkim na lekko i średnio nachylonych stokach. W technice frontalnej wbijamy w lód przednie zęby raków. Sposób ten sprawdza się lepiej na stokach o bardziej stromym nachyleniu. Wymaga to jednak większej precyzji, umiejętności i siły mięśni podudzia (łydki), które bardzo męczą się w czasie takiego sposobu poruszania się w górach. Dlatego ważne jest sprawne łączenie techniki frontalnej z francuską, tak aby zoptymalizować zmęczenie nóg. Technika frontalna jest podstawym sposobem poruszania się w alpinizmie i wspinaczce lodowej. 

   Poruszanie się w rakach polega na wybijaniu stopni, które umożliwią nam pewny krok. Czasem wystarczy nam jednokrotne mocne wbicie raków w podłoże, niekiedy musimy wybijać stopień poprzez kilkukrotne wbijanie raków w lód czy twardy śnieg. Wybijanie stopni możemy też ułatwić sobie łopatką czekana.

Poruszając się w rakach należy pamiętać aby:

• mocno wbijać raki w lód i twardy śnieg (stawiać pewne kroki)
• stopy stawiać szeroko (unikać zahaczania rakami o ubranie)
• umiejętnie stosować technikę francuską i frontalną
• wybijać stopnie jeżeli czujemy, że nie stoimy pewnie (kilkukrotnie wbijać raki w podłoże, aż będziemy stali stabilnie)

   Umiejętne poruszanie się w rakach zapewnia nam bezpieczeństwo, komfort i przyjemność podczas górskiej wycieczki.

^{Technika frontalna poruszania się w rakach podczas wspinaczki tatrzańskiej}

Technika wykorzystania czekana

   Czekan ma bardzo prostą budowę, lecz oferuje wiele zastosowań. W trakcie podchodzenia po stoku można się nim podpierać, czy utrzymywać  równowagę. W trakcie podchodzenia po stromym zboczu może też, po wbiciu w śnieg, pełnić rolę chwytu. Jednak największą jego wartością jest możliwość użycia go przy powstrzymywaniu upadku lub obsunięcia, a także wyhamowania obsuwania po zboczu, jeżeli już do niego dojdzie. To właśnie ten ostatni sposób wykorzystania czekana pozwala uniknąć poważnego wypadku lub śmierci na skutek upadku z wysokości. Hamowanie czekanem to jednak umiejętność, której musimy się nauczyć i potrenować. Zacznijmy jednak od tego, że czekan należy prawidłowo trzymać. 🙂 

Jak trzymać czekan

Używając czekana w turystyce górskiej poruszamy się z nim trzymając go dłonią na łączeniu głowicy ze styliskiem. Głowicę możemy mieć wtedy ustawioną na dwa sposoby – dziobem skierowanym w naszą stronę lub przeciwnie. Każdy z tych chwytów ma swoje zastosowanie. Określamy je jako:

• Chwyt do hamowania czekanem (dziób czekana skierowany jest w naszą stronę)
• Chwyt autoasekuracyjny (dziób czekana skierowany jest w stronę, w którą się poruszamy)

   Zalecanym obecnie sposobem trzymania czekana jest chwyt do hamowania czekanem (na zdjęciu poniżej). Takie ustawienie sprzyja szybkiej i prawidłowej reakcji na obsuwanie, pozwalając wcześnie rozpocząć hamowanie. Jeżeli poruszamy się w uprzęży wspinaczkowej, to możemy do niej przypiąć czekan za pomocą lonży (widoczna na zdjęciu). Zaleca się jednak unikanie stosowania pętli nadgarstkowej, która uniemożliwia sprawne przekładanie czekana z ręki do ręki.

^{Zalecany sposób trzymania czekana – chwyt do hamowania czekanem}

Hamowanie czekanem

   Najważniejszą kwestią w poruszaniu się zimą po górach jest prewencja upadku, czyli zapobieganie sytuacjom, w których zaczynamy obsuwać się w dół po zboczu. Jeżeli jednak do takiego zdarzenia dojdzie, uratować nas może umiejętność hamowania czekanem. Prawidłowa technika hamowania czekanem pozwala uratować nasze zdrowie i życie. Jest to bowiem jedyny sposób powstrzymania obsuwania się w dół po upadku. Celem hamowania jest jak najszybsze zatrzymanie się w miejscu, zanim nabierzemy prędkości zagrażającej naszemu zdrowiu i życiu.

^{Przykładowy filmik ilustrujący technikę hamowania czekanem}

W technice hamowania czekanem ważne są zasady:

• mocno chwyć czekan (jeżeli nie trzymamy czekana prawidłowo, to w trakcie poślizgnięcia i upadku może on nam wypaść w ręki, wtedy nie będziemy już mieli czym hamować)
• dziób czekana wbijamy jak najszybciej w śnieg (po poślizgnięciu się wbijamy dziób czekana w śnieg, obracając ciało do pozycji na brzuchu i nogami w dół, drugą ręką chwytając czekan za stylisko w pobliżu grota)
• czekan układamy w prawidłowej pozycji (łopatka czekana powinna znaleźć się w okolicy kąta utworzonego przez ramię i szyję, stylisko ułożone w poprzek piersi, grot znajduje się przy biodrze)
• całym ciałem dociskamy czekan do podłoża (klatka piersiowa, ramiona i brzuch pracują tak, aby jak najmocniej dociskać czekan do śniegu)
• trzymaj twarz blisko śniegu (pozwoli to bardziej kontrolować dociskanie czekana)
• ugnij kolana (jeżeli mamy założone raki, to musimy koniecznie unieść stopy z podłoża – w trakcie obsuwania raki wbite w śnieg spowodują koziołkowanie i utratę pozycji hamowania)
• trzymaj biodra i nogi usztywnione (pomoże to lepiej kontrolować i utrzymać pozycję)
• po wyhamowaniu wyprostuj kolana i wbij mocno raki w podłoże

   Przed wyruszeniem zimą w teren wysokogórski pamiętajmy o nauce umiejętności prawidłowego hamowania czekanem. Profesjonalne szkolenie w tym zakresie oferują kursy turystyki zimowej.

Technika wspinania z dziabami

   Do alpinizmu czyli zimowego wspinania w Tatrach wykorzystuje się parę czekanów technicznych (dziab). Korzysta się z nich wtedy zupełnie inaczej, niż w turystyce. Podstawą techniki wspinaczkowej z dziabami jest wbijanie dziobów w śnieg i lód oraz zahaczanie ostrza o skały. Do wspinania zimowego możemy przygotować się w klubach wysokogórskich i na kursach taternickich. 

   Alpinizm jest najbardziej niebezpieczną formą wspinania, wymaga więc specjalistycznego przygotowania treningowego i wieloletniego budowania doświadczenia. Jeżeli chcecie spróbować zimowego wspinania jako początkujący, to warto skorzystać z usług uprawnionych przewodników górskich.

^{Wspinanie lodowe w Tatrach}

Podsumowanie, czyli zanim wyruszysz zimą w Tatry

   Piękno gór w zimowej odsłonie docenimy w pełni, jeżeli będziemy czuli się w nich bezpiecznie, komfortowo i pewnie. Zapewni nam to jedynie odpowiednie przygotowanie.

   Podsumowując artykuł przypomnijmy najważniejsze kwestie, o których musimy pamiętać zanim wyruszymy po swoją tatrzańską zimową przygodę:

• nabierajmy doświadczenia zimowego w niższych górach (Beskidy, Bieszczady, Karkonosze)
• bądźmy przygotowani fizycznie do zimowej wyprawy w góry (mierzmy siły na zamiary, gdyż zimą męczymy się w górach bardziej)
• weźmy udział w kursie turystyki zimowej lub opanujmy sami (z pomocą doświadczonej osoby) podstawowe umiejętności techniczne
• weźmy udział w kursie lawinowym lub przynajmniej nauczmy się czytać właściwie komunikat lawinowy
• sprawdźmy aktualną prognozę pogody (ja używam m.in. strony www.mountain-forecast.com)
• sprawdźmy aktualny komunikat lawinowy (dla Tatr: https://lawiny.topr.pl)
• zaplanujmy odpowiednio trasę wycieczki (może nam w tym pomóc dyżurny ratownik TOPR)
• nauczmy się topografii terenu, w który wyruszamy
• ubierzmy się odpowiednio do zimowych warunków
• zabierzmy ze sobą gorące picie i odpowiednią ilość jedzenia (potrzebujemy go więcej niż latem)
• wychodźmy w góry wyposażeni w podstawowy sprzęt zimowy (raki, czekan, kask wspinaczkowy)
• w wyposażeniu plecaka umieśćmy koniecznie okulary przeciwsłoneczne, krem z filtrem UV, czołówkę, apteczkę z folią NRC, zapasowe rękawiczki
• zainstalujmy w telefonie aplikację RATUNEK, wpiszmy numer ratunkowy TOPR – 601 100 300 lub 985
• zainstalujmy aplikację z mapami wykorzystującymi GPS (ułatwi nam to odnalezienie drogi w warunkach ograniczonej widoczności – ja używam aplikacji mapy.cz, w której można zainstalować mapy off-line)
• oceniajmy na bieżąco warunki pogodowe i terenowe już w trakcie pobytu w górach

   Jeżeli jesteśmy już odpowiednio przygotowani, to ruszajmy w góry i cieszmy się pięknymi emocjami, które możemy przeżyć zimą w Tatrach. 🙂