Jeżeli lubimy zimową aktywność górską i narciarstwo, to skitouring dostarczy nam zupełnie nowych wyzwań i odsłoni przed nami nieco inny wymiar turystyki lub sportu realizowanych zimą w górach.
W ostatnim czasie w Polsce moda na skitury bije swoje rekordy popularności. Stało się tak przede wszystkim przez wprowadzone w zimie restrykcje dotykające narciarstwo – stoki i wyciągi narciarskie, w konsekwencji rządowych obostrzeń, wprowadzanych w walce z pandemią koronawirusa, zostały zamknięte dla osób uprawiających amatorsko tę dyscyplinę. Wielu narciarzy zdecydowało się więc na zakup lub wypożyczenie sprzętu skiturowego. Spore grono początkujących zaczyna też tej zimy przygodę ze skitouringiem, bez wcześniejszego doświadczenia z nartami. Dla każdej z tych osób otwiera się pole do rozwoju na nowych płaszczyznach aktywności górskiej, gdyż skitouring możemy uprawiać na wiele sposobów.
Co to w ogóle jest ten skitouring?
Skitouring (możemy też używać spolszczonej nazwy skituring) oznacza w tłumaczeniu z języka angielskiego wycieczki narciarskie. Powraca on nijako do korzeni narciarstwa, gdzie narty powstały w celu łatwiejszego przemieszczania się zimą po górach czy ogólnie po zaśnieżonym terenie. Już wieki temu ludność zamieszkująca obszary pokrywane śniegiem, wymyślała i doskonaliła różne patenty mające na celu ułatwienie poruszania się na zasypanym podłożu. Tak powstały np. rakiety śnieżne i narty. Ewolucja narciarstwa wykreowała ich wersje zjazdowe i biegowe. Z różnych form aktywności narciarskiej powstały też osobne dyscypliny sportowe, takie jak narciarstwo alpejskie (zjazdowe) czy narciarstwo klasyczne (biegowe).
Skitouring, najogólniej rzecz biorąc, łączy te dwie dyscypliny – zarówno pod względem celów, jak i rozwiązań sprzętowych. Jest to więc dyscyplina, w której wykorzystujemy narty zarówno do podchodzenia, jak i do zjazdu. Wymaga to oczywiście korzystania ze specjalnego sprzętu skiturowego, o którym poniżej.
W trakcie podchodzenia lodowcem, Alpy Ötztalskie, Tyrol , Austria
Rodzaje skitouringu
Skitouring jest formą aktywności, którą można realizować na wiele sposobów. Tutaj każdy znajdzie coś dla siebie. Najbardziej przystępną dla początkujących jest turystyka skiturowa, która umożliwia łatwiejsze pokonywanie mocno zaśnieżonego terenu i może być świetnym sposobem na realizację łatwych górskich wycieczek. W takim rozumieniu skitouring będzie formą turystyki przygodowej, gdzie ważny jest dla nas sam kontakt z przyrodą, czy emocje związane z eksploracją nowych pól aktywności.
W swojej ekstremalnej postaci może on przybierać formę skialpinizmu, który łączy skitouring ze wspinaczką wysokogórską, balansując na krawędzi turystyki ekstremalnej i sportu. Podobny poziom ekstremalnych emocji mogą także osiągnąć freeriderzy, dla których najważniejszym elementem tej dyscypliny jest zjazd w trudnym pozaszlakowym terenie. Freeride to w zasadzie osobna dyscyplina, jednak korzysta z podobnego do skiturowego sprzętu.
Skitouring przyjmuje też postać sportową, gdzie w podejmowanej aktywności liczą się prędkość i czas. Sportowe zawody skitourowe organizowane są w dyscyplinie nazywanej narciarstwo wysokogórskie.
Sprzęt skiturowy
Uprawianie skitouringu wymaga używania specjalistycznego sprzętu skiturowego. Zestaw skiturowy z pozoru wygląda podobnie do tradycyjnego sprzętu zjazdowego, jednak buty, wiązania i narty przeznaczone dla danej dyscypliny posiadają istotne różnice.
Podstawowy zestaw skiturowy zawiera:
- narty skiturowe
- wiązania skiturowe
- buty skiturowe
- foki
- kije skiturowe
- kask skiturowy
- gogle narciarskie lub okulary
Zestaw rozszerzony, do poruszania się w trudniejszym (często lawinowym) terenie będzie zawierał również:
- harszle
- zestaw lawinowy (sonda, łopata, detektor)
- plecak lawinowy
- czekan (skiaplinizm)
- raki (skialpinizm)
Poniżej krótka charakterystyka różnic pomiędzy zestawem zjazdowym, a skiturowym.
Alpejska wycieczka skiturowa, Tyrol, Austria
Narty skiturowe
Narty przeznaczone do skitouringu są przede wszystkim lżejsze od zjazdowych. Najlżejsze narty przeznaczone dla zaawansowanych skiaplinistów ważą jedynie kilkaset gram! Narty skiturowe są też trochę inaczej taliowane i często szersze, a także bardziej miękkie. Posiadaną także specjalne wycięcia lub otwory (zależnie od modelu) do mocowania fok.
Foki
Foki to przyklejane od spodu nart paski materiału (wykonane z moheru lub nylonu), pokryte specjalnie ułożonym włosiem, dzięki któremu narta nie zsuwa się w dół przy podchodzeniu na nastromionym stoku. Pozwalają więc swobodnie przesuwać nartę w przód, a hamują jej cofanie się do tyłu. Na stronie przylegającej do narty foki pokryte są specjalnym klejem, dzięki któremu możemy wielokrotnie przyklejać (i odklejać) fokę do narty, nawet podczas jednej wycieczki. Nazwa foki zaczerpnięta została od jej wynalazców – Eskimosów, którzy wymyślili ten system jednokierunkowego hamowania narty, wykorzystując do tego celu foczą skórę.
Przód buta skiturowego zapięty w wiązanie pinowe
Wiązania skiturowe
Zasadniczą różnicą pomiędzy wiązaniem zjazdowym, a skiturowym jest możliwość ustawienia trybu działania wiązania na podchodzenie. W takim trybie odblokowana jest pięta, a but połączony jest z wiązaniem tylko w palcach. Takie rozwiązanie umożliwia poruszanie się na nartach skiturowych w podobny sposób, jak w narciarstwie klasycznym (biegowym). W połączeniu z przyklejonymi do nart fokami, daje nam to możliwość podchodzenia na nartach skiturowych nawet pod strome stoki. Tylna część wiązania posiada dodatkowo regulację wysokości pięty, co ułatwia podchodzenie w mocno nachylonym terenie. Najlżejsze wiązania tego typu posiadają z przodu tzw. piny (kły) i wymagają butów zaopatrzonych w otwory umożliwiające połączenie z wiązaniem. Bardziej wszechstronne są wiązania szynowe, do których podepniemy nawet zwykły but narciarski. Ich waga jest jednak dużo większa, niż wiązań pinowych.
Buty skiturowe
Do wiązań szynowych można użyć klasycznego buta zjazdowego, jednak pełen komfort i uniwersalność użytkowania posiadają dedykowane buty skiturowe. Podstawowym elementem różniącym je od butów zjazdowych jest tryb podchodzenia, który umożliwia niewielką ruchomość w kostce. Ułatwia on chodzenie w tych butach bez zapiętych nart i daje jeszcze większy komfort w trybie podchodzenia na nartach. Tryb zjazdowy unieruchaButy skiturowemia ten element, dzięki czemu but staje się sztywny.
Buty skiturowe przeważnie posiadają na podeszwie gumowy bieżnik z vibramu, który pozwala na bezpieczne chodzenie po śniegu bez nart. Buty przeznaczone do skiaplinizmu posiadają ranty umożliwiające założenie raków automatycznych. Są też dużo lżejsze od klasycznych butów zjazdowych. Buty skiturowe przeważnie posiadają wyciągany botek wewnętrzny.
But skiturowy musi być bezwzględnie dobrze dobrany pod względem rozmiaru i dopasowania do stopy, dlatego najbezpieczniej konsultować zakup ze specjalistą (w sklepie na pewno znajdzie się kompetentna osoba, która pomoże dobrać odpowiedni rodzaj i rozmiar buta).
Skialpinizm – w drodze na Wildspitze (3768m), Alpy Ötztalskie, Tyrol, Austria
Pozostały sprzęt
Kask to podstawowy element naszego bezpieczeństwa. W skitouringu możemy używać kasku narciarskiego lub lżejszych kasków skitourowych czy wspinaczkowych. Jest to jednak ważny element ochrony osobistej podczas zjazdu i należy wyrobić sobie dobry nawyk jego używania.
Kijki skitourowe są trochę mocniejsze od np. trekkingowych, ale możemy w zasadzie używać dowolnego rodzaju, włącznie ze standardowymi kijkami narciarskimi. Przydaje się jednak regulacja wysokości, dlatego często używa się kijków teleskopowych.
Gogle narciarskie przydają się szczególnie podczas zjazdu. Jeżeli poruszamy się w terenie alpejskim to powinniśmy używać gogli z odpowiednim filtrem UV lub okularów przeciwsłonecznych (lodowcowych).
Harszle pełnią w skiturach rolę raków. To takie noże lodowe, które umożliwiają podejście na nartach na wysoce nastromionym stoku, na którym zastaniemy zalodzony lub zamrożony śnieg. Mocowane są do wiązania, przez co muszą być kompatybilne z określonym modelem wiązania i szerokością narty. Alternatywą dla stosowania harszli może być ściągnięcie nart i założenie raków, które są niezbędnym elementem wyposażenia w skialpinizmie. Do tej ekstremalnej formy skitouringu potrzebujemy także czekan.
Lawinowe ABC zapewnia nam bezpieczeństwo w terenie narażonym na lawiny. W przypadku polskich gór będą to Tatry czy niektóre miejsca w Karkonoszach. Zestaw lawinowy zawiera detektor, sondę i łopatkę. Warto też ten zastaw rozszerzyć o plecak lawinowy, który w razie porwania przez lawinę pomaga utrzymać się na powierzchni. Żeby ten sprzęt spełnił swoją funkcję w sytuacji zagrożenia musimy dwóch kluczowych czynnikach – zestaw taki musi posiadać każdy uczestnik wycieczki i wszyscy muszą umieć się tym zestawem skutecznie posługiwać. Do nabycia wiedzy i umiejętności w tym zakresie niezbędne jest uczestnictwo w kursie lawinowym. Kursy takie organizowane są często przy współpracy z ratownikami TOPR lub GOPR.
Do butów skitourowych możemy w celach wspinaczkowych zamocować raki automatyczne
Odzież na skitury
Każda aktywność w górach zimą wymaga szczególnej dbałości o zasady związane z odpowiednim ubiorem. Aby nie doprowadzić do wychłodzenia, musimy wpierw zadbać o to, żeby się nie przepocić. Skóra mokra od potu jest bowiem wielokrotnie bardziej narażona na wychłodzenie. Aby zadbać o właściwą termoregulację, konieczne jest używanie bielizny termoaktywnej i odzieży technicznej, która skutecznie odprowadza parę wodną, a przemoczona szybko wysycha. Zewnętrzna warstwa powinna być wiatroszczelna i wodoszczelna, przy czym osobiście jestem większym zwolennikiem softshelli, niż membran. Te pierwsze skutecznie ochronią nas przed wiatrem, słabiej u nich z wodoodpornością. Drugie z kolei zapewnią nam także skuteczną wodoodporność, jednak kosztem bardzo słabej oddychalności.
Warto wyposażyć się w odpowiednie skarpety skitourowe, które ograniczą obcieranie wrażliwych miejsc na stopie, co w butach skiturowych jest częstą dolegliwością. Ważnym elementem będą też odpowiednio grube i wodoodporne rękawice (warto mieć ze sobą 2,3 pary). Jeżeli planujemy dłuższe postoje to w plecaku powinna się też znaleźć kurtka puchowa, która zapobiegnie wychłodzeniu organizmu w czasie przerwy w wysiłku.
Pamiętajmy, że nie ma jednolitego wzorca odpowiedniego ubioru. Każdy ma inną termoregulację, inaczej odczuwa zimno, mniej lub bardziej się poci. Dlatego też właściwy dla nas ubiór jest kwestią indywidualną i musimy go dopasować do siebie w praktyce, wzorując się jedynie na podstawowych zasadach. Przede wszystkim nie bójmy się ściągać z siebie zewnętrznych warstw w trakcie podchodzenia, gdzie wysiłek jest duży i możemy bardzo łatwo się przegrzać i przepocić. Ubierajmy się jednak zaraz po zatrzymaniu, żeby uprzedzić moment, w którym zaczyna nam być zimno. Reszty nauczycie się sami, nabierając doświadczenia z każdą kolejną wycieczką.
Nawet na dużym mrozie podczas podchodzenia ubieramy się „na lekko”
Co potrzeba, żeby zacząć przygodę ze skitouringiem?
Jeżeli skitouring sprowadzilibyśmy wyłącznie do podchodzenia pod górę, to w zasadzie nie potrzebujemy posiadania wcześniej jakichś szczególnych umiejętności. Oczywiście technika podchodzenia jest ważna (sunięcie narty, zamiast unoszenia nogi), ale nie stanie nam się krzywda jeżeli tego elementu nie będziemy wykonywali poprawnie. Inaczej ma się sprawa ze zjazdem. Tutaj konieczne są umiejętności jazdy na nartach – tym bardziej, że bardzo często zjeżdżamy terenem „pozaszlakowym”, a nie po przygotowanym do zjazdu stoku narciarskim. Zjazdy skiturowe bywają więc bardziej niebezpieczne od narciarstwa alpejskiego uprawianego na przygotowanych stokach.
Jeżeli chcemy więc zacząć przygodę ze skitouringiem bez wcześniejszego doświadczenia w narciarstwie zjazdowym to najbardziej rozsądne będzie skorzystanie z nauki kwalifikowanego instruktora, który metodycznie przygotuje nas do bezpiecznego poruszania się na nartach. Najlepiej skorzystać z oferty szkoleń skiturowych, na których nauczymy się zarówno techniki podchodzenia, jak i zjazdu. Alternatywą jest też rozpoczęcie przygody pod okiem doświadczonego kolegi czy koleżanki, pod opieką których możemy bezpiecznie nauczyć się podstaw.
Wycieczka skiturowa w Beskidach
Co jeszcze powinniśmy umieć czy wiedzieć?
Z racji charakterystyki skitouringu, który uprawiany jest przeważnie w terenie poza wyznaczonymi szlakami pieszymi, koniecznym jest posiadanie wiedzy i umiejętności orientacji w terenie, znajomości topografii, posługiwania się mapą (nawet z tych dostępnych jako aplikacje mobilne trzeba umieć korzystać), meteorologii, czy umiejętnego wykorzystania GPS.
Jeżeli poruszamy się w terenie alpejskim, koniecznie musimy mieć świadomość zagrożeń lawinowych i umiejętności poruszania się w terenie lawinowym (wyznaczanie drogi podejścia itp.) i uszczelinionym, w tym ratownictwa lawinowego i szczelinowego.
Uprawianie skialpinizmu będzie też oczywiście wymagało umiejętności wspinaczki zimowej (alpejskiej) i wysokiej umiejętności jazdy na nartach.
Przygotowanie fizyczne do skitouringu
Jeżeli chcemy bezpiecznie i efektywnie uprawiać skitouring przydatne nam będzie odpowiednie przygotowanie motoryczne. Trening wytrzymałościowy wpłynie na naszą adaptację do wzmożonego wielogodzinnego wysiłku podczas wycieczek. Otworzy przed nami możliwości realizacji dłuższych tras w krótszym czasie, zmniejszając jednocześnie uczucie i poziom zmęczenia. Trening siłowy czy siłowo-wytrzymałościowy (realizowany na różne sposoby, np. trening funkcjonalny) pozwoli nam wzmocnić mięśnie, stawy i ścięgna, przygotowując je do znoszenia zwiększonych obciążeń. Poszerzy to nasze bezpieczeństwo i zdolności udziału w trudniejszych turach oraz ograniczy ryzyko kontuzji występujących z powodu przeciążenia. Przygotowanie motoryczne poparte rozwojem technicznym pozwoli nam w bezpieczny i komfortowy sposób poruszać się na granicy naszych możliwości, co jest kluczem do rozwoju w każdej dyscyplinie sportowej czy podejmowanej aktywności.
Skitury jako środek transportu
Narty skiturowe są coraz częściej wykorzystywane przez wspinaczy zimowych jako środek transportu przy podejściu i zjeździe po skończeniu wspinania. Dzięki skiturom o wiele łatwiej poruszamy się w kopnym śniegu, przez co droga podejścia pod cel jest często szybsza i lżejsza. Jeszcze większą przewagę dają nam skitury w drodze powrotnej – zjazd może być wielokrotnie szybszy, niż zejście piesze. Dzięki skiturom jesteśmy w stanie dotrzeć w bardziej odległe miejsca i dużo szybciej wrócić z powrotem. Skitouring poszerza więc nasze możliwości logistyczne i może być wykorzystywany jako efektywny sposób przemierzania dalekich dystansów w zaśnieżonym terenie.
Skiturowe podejście na wspinanie (Tatry Wysokie, Słowacja)
W góry na skitury 🙂
Zanim kupimy sprzęt skiturowy, który jest drogi (droższy od zjazdowego), warto wypróbować skiturów z wypożyczalni sprzętu. Pomoże nam to przetestować też różne warianty zapięć, modele butów czy nart. Możemy też zacząć od kupna zestawu używanego, co pozwoli nam ograniczyć początkowe koszty. Pamiętajmy, że w tej dyscyplinie nie ponosimy kosztów wyciągów narciarskich, więc zakup sprzętu skiturowego to w zasadzie wyłączny i jednokrotny koszt, jaki ponosimy (w porównaniu z narciarstwem alpejskim).
Jeżeli mamy już sprzęt i jesteśmy pod opieką bardziej doświadczonej osoby lub instruktora, możemy ruszyć w góry. Dla zupełnie początkujących osób wystarczą nawet pagórki o łagodnych stokach, na których zdecydowanie łatwiej nauczyć jest się zarówno podchodzenia, jak i zjazdu. Stopniowo możemy kierować się w niższe pasma górskie (świetne do nauki są np. Gorce), niekoniecznie musimy jechać od razu w Tatry czy Alpy. 😉 Turowanie po Beskidach też może dać wiele satysfakcji, być męczące i wymagające. Na skiturach możemy cieszyć się znanymi nam wcześniej górami w zupełnie nowy sposób. Ten rodzaj aktywności daje nam bowiem nieograniczoną wprost wolność, gdzie wybór trasy ogranicza wyłącznie nasza wyobraźnia, wiedza i umiejętności.
Dla osób, które dotychczas poruszały się po górach wyłącznie pieszo, skitouring to zupełnie nowy wymiar górskiej przygody. Jeżeli raz spróbujesz tej aktywności, jest duża szansa, że już się od niej uzależnisz. 🙂
Wycieczki skiturowe po Beskidach
